Aktywne umuzykalnianie

ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE METODY AKTYWNEGO UMUZYKALNIANIA

Wprowadzenie

Carl Orff twierdził, że „dla wszechstronnego i harmonijnego rozwoju dziecka niezwykle istotne jest, aby - oprócz czynnego kontaktu z innymi rodzajami sztuki - opanowało ono, w stopniu chociażby podstawowym, umiejętność gry na jakimś instrumencie” oraz to, że „naprawdę rozumie i czuje sens muzyki ten, kto czynnie w niej uczestniczy”.

Muzykę w naszym otoczeniu słyszymy z różnych źródeł już od najmłodszych lat i mimo woli jesteśmy jej odbiorcami. Samo słuchanie muzyki, oglądanie występów, uczestnictwo w spektaklach i imprezach o charakterze rozrywkowym nie jest wystarczającym warunkiem umuzykalnienia.
Obecna struktura oświatowa (za wyjątkiem szkół artystycznych) nie jest przygotowana do aktywnego umuzykalniania. Istnieje luka między programem nauczania szkół artystycznych skierowanym głównie na przygotowanie do wykonywanie zawodu artysty a powszechną edukacją muzyczną. Tą lukę wypełnia proponowana przez fundację „PRO MUZA” metoda aktywnego umuzykalniania.
Istnieje potrzeba powołania interdyscyplinarnej grupy osób, instytucji i pracy zespołowej (muzyk, dydaktyk, metodyk, informatyk, scenarzysta, aktor,) do szczegółowego opracowania programu i wykonania projektu, który pozwalałby na wprowadzenie i rozpowszechnienie nowej metody nauki gry do Internetu.
Metoda aktywnego umuzykalniania polega na skojarzeniu za pośrednictwem portalu internetowego klasycznego umuzykalniania dotychczasowymi metodami z dostępem do materiałów szkoleniowych i metodycznych przez Internet tzw. blended learning.
Długotrwały proces edukacji muzycznej w szkołach muzycznych jest skierowany głównie do wyselekcjonowanej grupy utalentowanych dzieci w celu przygotowania ich do zawodu muzyka grającego na instrumentach klasycznych. Pozostali, chcąc uczyć się grać korzystają z dawnej struktury ognisk muzycznych, domów kultury i prywatnych lekcji gdzie również w przeważającej części wykorzystuje się programy nauczania szkół muzycznych. Pojawienie się w latach 90-tych instrumentów elektronicznych tzw. keyboardów umożliwiających grę linii melodycznych z podkładem rytmicznym w wybranej dowolnej aranżacji, spowodowało większe zainteresowanie samodzielnym muzykowaniem. Pojawiło się również wiele podręczników dla początkujących adeptów gry na tych instrumentach, w których dominowała muzyka popularna z elementami muzyki klasycznej. Powstało wrażenie, że łatwo się samemu nauczyć grać wystarczy tylko posiadać taki instrument. Z dotychczasowych doświadczeń nauczycieli wynika, że owszem łatwiej jest się nauczyć grać w sposób uproszczony na tego typu instrumentach ale dla prawidłowego rozwoju muzycznego niezbędne jest przygotowanie właściwego programu i udział wykwalifikowanego nauczyciela przeszkolonego w zakresie metod, które nie były wcześniej przedmiotem nauczania w akademiach i szkołach muzycznych.
Doskonałym uzupełnieniem tej metody umuzykalniania jest możliwość korzystania przez uczniów i nauczycieli z pomocy programowych, dydaktycznych i metodycznych umieszczonych na platformie internetowej tzw. e-learning muzyczny. Zapis nutowy i umiejętność jego odczytywania choć jest zawarty w wielu podręcznikach wymaga wytłumaczenia i sprawdzenia przez nauczyciela (instruktora) jego zrozumienia. Wymaga również pokazania na lekcji elementarnych zasad notacji muzycznej, wartości rytmicznych nut i pauz, wysokości dźwięku i jego położenia na klawiaturze, posługiwania się ogólnymi terminami muzycznymi (metrum, takt, funkcja harmoniczna itp.).
Omawiane zagadnienia muszą być poparte przykładami muzycznymi prezentowanymi przez nauczyciela a następnie ćwiczone na lekcji i w domu jako konkretne utwory (miniatury) zawierające omawiany element wiedzy muzycznej. Uczeń po zakończeniu zajęć ma możliwość ponownego wysłuchania i zobaczenia lekcji z wybranym elementem do ćwiczenia, który wcześniej został nagrany i przygotowany jako nagranie wideo na platformie internetowej. W przypadku wątpliwości uczeń może zwrócić się on-line do konsultanta, który udzieli porady jak należy rozwiązać problem i postępować do następnego spotkania z nauczycielem. Taka metoda pozwala na szybkie efekty nauczania nawet uczniom mniej zdolnym muzycznie.
Istotną cechą zapewniającą powszechność tej metody i wyróżniającą ją spośród innych jest program nauczania umożliwiający jednoczesne przyswajanie podstawowej wiedzy muzycznej połączony z praktycznym wykonywaniem przez uczniów znanych i lubianych (opartych również na wybranych fragmentach muzyki klasycznej) przykładów do ćwiczeń.
Innowacyjną cechą tej metody jest sposób komunikowania się uczniów z nauczycielami, twórcami programu i przeszkolonymi konsultantami za pośrednictwem platformy internetowej. Program nauczania z przykładami ćwiczeń może być prezentowany za pomocą odpowiedniej aplikacji na tablecie.
Metoda jest otwarta co pozwala na wprowadzanie na bieżąco zmian i udoskonaleń w oparciu o pojawiające się nowości muzyczne i nowe rozwiązania techniczne. Umożliwia prezentowanie konkretnych przykładów do ćwiczeń popartych wideo nagraniami z zapisem nutowym. Uczniowie mogą sami decydować jaki wybrać przykład muzyczny do ćwiczeń w zależności od poziomu ich percepcji. Umożliwia również kontakt i wymianę doświadczeń z innymi uczniami o podobnych zainteresowaniach w ramach społeczności skupionej wokół ośrodków nauczania tą metodą.
Nie wszystkie dzieci muszą być w przyszłości muzykami. Jeżeli uczniowie szkół podstawowych nie mają wykształconego słuchu muzycznego, nie potrafią zaśpiewać piosenki, ale mają dobrą wolę i chcą aktywnie słuchać lub muzykować, to trzeba im to umożliwić aby mogli być muzykalnymi przynajmniej na podstawowym poziomie.
Nauka gry na instrumentach muzycznych rozwija zdolności umysłowe, wpływa niezwykle pozytywnie na rozwój osobowości dzieci i młodzieży w zakresie:

umiejętności skupienia i koncentracji a także rozbudzania szeroko pojętej wyobraźni,
rozwoju pamięci słuchowej, wzrokowej i logicznej oraz zdolności manualnych,
szybszego opanowania umiejętności czytania poprzez kojarzenie znaku z dźwiękiem,
szybszego opanowania języków obcych,
naturalnego rozumienia ułamków,
podporządkowania aparatu ruchowego własnej woli poprzez systematyczne ćwiczenie,
rozbudzania wiary we własne siły i uzyskania odporności i stabilności emocjonalnej poprzez występy publiczne,
łatwości porozumiewania się z otoczeniem i zdolności do pracy w zespole,
osiągania ponadprzeciętnych wyników w nauce pomimo przeciążenia czasowego.
umiejętności samodzielnego muzykowania i poznania zasad muzyki w stopniu podstawowym.

1. Metoda aktywnego umuzykalniania

Aktywne umuzykalnianie nawiązuje do metody uczenie przez działanie. Uczniowie grający proste melodie z zastosowaniem współczesnych instrumentów elektronicznych poznają podstawowe cechy muzyki (rytm, melodia, harmonia). W metodzie tej bardzo łatwo wykorzystuje się przykłady muzyczne z epoki baroku, klasycyzmu i innych, a także utwory i piosenki ludowe oraz popularne melodie słuchane na co dzień. Instrumenty muzyczne z zastosowaną technologią cyfrową są łatwe do opanowania nawet przez dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Posiadają wiele funkcji pozwalających na wybór brzmień instrumentów współczesnych i klasycznych, aranżacji oraz granie w tempie dostosowanym do percepcji uczniów. Te zalety umożliwiają również tworzenie własnych kompozycji, własnych zupełnie nowych interpretacji melodii, brzmień i stylów. Dziecko często spontanicznie reaguje na motorykę muzyki, dynamikę lub inne elementy dominujące w utworze. Obserwacje tych zachowań mogą być przyczynkiem do nowych interpretacji artystycznych, co powoduje, że dzieci stają się ich współtwórcami.
Celem ogólnym metody aktywnego umuzykalniania jest upowszechnienie muzyki o uniwersalnych wartościach w oparciu o e-learning muzyczny połączony z klasycznymi metodami nauczania (blended learning).
Samodzielne muzykowanie sprawia, że wartości kultury muzycznej są nam bliższe. Podstawowym instrumentem, od którego należy rozpocząć systematyczne umuzykalnianie jest elektroniczny keyboard. W dalszym etapie możliwa jest nauka gry na gitarze, akordeonie, perkusji i innych instrumentach klasycznych oraz nauka śpiewu. Aktywne umuzykalnianie sprawi, że każdy kto zechce samodzielnie lub w małych zespołach grać na instrumentach będzie to mógł uczynić dzięki systemowi nauczania step by step udostępnionemu na platformie internetowej jako e-learning muzyczny.

Najbardziej istotne cechy metody aktywnego umuzykalniania to:

możliwość wielokrotnego, przed rozpoczęciem nauki ,wysłuchania i oglądania na platformie internetowej nagrań wideo wcześniej przygotowanych interpretacji utworów (ćwiczeń) i późniejsze porównanie samodzielnego ich wykonywania z istniejącym wzorcem,
uświadomienie celu i drogi osiągania tego celu przez prezentację obrazu i dźwięku na platformy internetowej,
dostępność za pomocą e-learningu muzycznego do wiedzy w zakresie elementarnych zasad notacji muzycznej (wysokości dźwięków i ich położenia na pięciolinii, wartości rytmicznych nut i pauz, posługiwanie się ogólnymi terminami muzycznymi: metrum, takt, funkcja harmoniczna),
dostępność za pośrednictwem platformy internetowej do biblioteki opracowań muzycznych utworów i sugerowanego programu nauczania oraz możliwość ciągłego uzupełniania tego zbioru przez nauczycieli i uczniów,
wskazanie za pośrednictwem przekazu internetowego sprawdzonej metody osiągania poziomu wykonania utworu (ćwiczenia) kwalifikującego do jego zaliczenia i rozpoczęcia następnego kroku w edukacji muzycznej,
możliwość konsultacji on-line z wykorzystaniem teletransmisji internetowych poprawności wykonania i interpretacji oraz prezentacja własnych pomysłów twórczych,
możliwość indywidualnego toku rozwoju muzycznego dostosowanego do poziomu percepcji muzycznej uczniów w oparciu o przykłady własnych interpretacji różnorodnych form muzycznych począwszy od muzyki ludowej poprzez wybrane fragmenty muzyki klasycznej do współczesnej muzyki pop najchętniej słuchanej i wykonywanej na tym etapie edukacji muzycznej.
spójność edukacji muzycznej opartej na korzystaniu przez uczniów i nauczycieli z platformy internetowej z klasyczną metodą placówek stacjonarnych wyposażonych w odpowiednie środki dydaktyczne i sprzęt muzyczny, prowadzonych przez wykwalifikowanych nauczycieli, instruktorów przygotowanych do tej metody nauczania.

Na podstawie dotychczasowych doświadczeń osób zajmujących się tym zagadnieniem stwierdzono, że istnieje konieczność udziału nauczyciela (instruktora) i jego bezpośredniego kontaktu z uczniem w początkowym procesie nauczania (około 5 lat). Dzięki współczesnej technice (instrumenty elektroniczne, słuchawki itp) istnieje możliwość prowadzenia zajęć grupowych (2÷3 uczniów w grupie). Zadaniem nauczyciela (instruktora) jest przygotowanie ucznia do samodzielnego wykonywania utworów (ćwiczeń) oraz korzystania z pomocy platformy internetowej i zawartych w niej prezentacji muzycznych, nut, opracowań itp.

Metoda aktywnego umuzykalniania ma twórczy charakter i pozwala na:

własne opracowania prezentowanych przykładów muzycznych ( metrum, linia melodyczna, zmiany tempa, stylów, brzmień instrumentów i funkcji harmonicznych),
realizację dowolnej instrumentacji (instrumentarium ma charakter „otwarty”, możliwe jest stosowane zupełnie nowych brzmień np. syntetyczne dźwięki nieistniejących dotychczas instrumentów lub głosów opracowane samodzielnie przez dzieci),
wprowadzanie zamian w aranżacji utworów i ich prezentacji (uczeń w roli muzyka grającego w zespole lub kompozytora),
korzystanie z zasobów internetowych jako pomoc w opracowaniu nowych utworów, tworzeniu własnych brzmień, kompozycji i aranżacji,
możliwość udzielania porad on-line i łatwy dostęp do różnych, stale uaktualnianych opracowań muzycznych,
możliwość prezentacji i konfrontowania swojego dorobku z rówieśnikami o podobnych zainteresowaniach mieszkających w różnych regionach kraju,
rozwój szeroko pojętej wyobraźni, która jest przydatna w dalszej pracy człowieka dorosłego.

2. Zastosowanie metody aktywnego umuzykalniania

Dotychczasowe doświadczenia osób zajmujących się umuzykalnianiem potwierdzają skuteczność i atrakcyjność metody aktywnego umuzykalniania szczególnie w małych miejscowościach.

Aktywne umuzykalnianie może być realizowane w rożnych grupach wiekowych, także przez nauczycieli (instruktorów) z mniejszym stażem zawodowym a nawet absolwentów szkół muzycznych podejmujących pierwszą pracę.

Okazuje się, że dzieci objęte tą metodą nauczania są bardziej systematyczne, wytrwałe (potrafią słuchać dłużej i uważniej), są bardziej zdyscyplinowane i dokładne. Jednocześnie potrafią uszanować autorytet nauczyciela i potrafią współpracować w grupie. Mają większą wrażliwość i wyrobiony tzw. smak artystyczny, bardziej rozwiniętą wyobraźnię, która jest niezbędnym czynnikiem działalności twórczej w późniejszej pracy zawodowej.

Uczniowie, którzy korzystają z metody aktywnego umuzykalniania uczestniczą w tworzeniu muzyki, nowych projektów artystycznych, czynią to z entuzjazmem i ogromnym zaangażowaniem. Jeśli będziemy wychować dzieci i młodzież w atmosferze twórczego udziału w kulturze muzycznej to sprzyjamy ich uczestniczeniu w wieku dojrzałym w wydarzeniach artystycznych i innej aktywności społecznej.

3. Podstawy programowe nauczania metodą aktywnego umuzykalniania

Aktualnie fundacja PRO MUZA proponuje następujący zarys programu nauczania:

I rok

Wprowadzenie do cyklu dydaktycznego kształcenia słuchu, głosu, poczucia rytmu i wyobraźni muzycznej; w trakcie nauki dziecko sukcesywnie zapoznaje się z wiadomościami teoretycznymi, które wykorzystuje w praktyce.
Nauka gry na instrumencie odbywa się na zasadzie opanowania ćwiczeń przy zastosowaniu dwóch odrębnych metod: metody beznutowej i nutowej.

Metoda beznutowa: I etap nauki gry

obsługa keyboardu
poznanie możliwości brzmieniowych instrumentu
prawidłowe ułożenie ręki i całego aparatu gry
przestrzeganie zasad aplikatury (palcowania)
wprowadzenie nut i innych wiadomości teoretycznych
sprawdzanie pamięci muzycznej, poczucie rytmu i ogólnej percepcji.
uczeń potrafi powtórzyć: Pierwszy rock, W rytmie beat, W stylu pop, Walczyk, Marsz ołowianych żołnierzyków, Cowboy John, Stary walc, Samba, Krótkie tango, Polka Olka

Metoda nutowa: II etap nauki gry

nauka przy pomocy nut, polegająca na jednoczesnej korelacji bodźców wzrokowych a interpretacją instrumentalną
gra z automatycznym akompaniamentem metodą SINGLE FINGER w oparciu o I cześć podręcznika
gra gam majorowych (do 3 znaków) z automatem perkusyjnym na dwie ręce
gra legato
uzupełnieniem nauki gry na instrumencie są ćwiczenia z kształcenia słuchu: rozpoznawanie podstawowych grup rytmicznych
kształcenie poczucia rytmu – ćwiczenia rytmiczne
zapoznanie z teorią i zasadami muzyki: znajomość nut i pauz, znaki chromatyczne (rodzaje i zastosowanie), enharmonia (podwójne nazewnictwo dźwięków), pojęcie „półtonu”, odległości muzyczne „interwały” (prym, sekunda, tercja), oznaczenie taktowe, kropka przy nucie i nad nutą (znaczenie)

Uczeń po I roku nauczania potrafi zagrać:

Miniaturkę
Szkolny Walczyk
Marsza
Uczeń I klasy
Kurki Country
Walczyk Kataryniarza
Mały Rock
Kotek
Mr. Blues
Zając
Zielony mosteczek
Grozik
Karolinka
Boogie - Woogie
Kuba „Fanki”
Bal u lalek
Lulajże Jezuniu
Przybieżeli do Betlejem
Szła dzieweczka
Sto lat!

Materiały do nauki: „Keyboard dla początkujących 1” pod redakcją K. Korn, „Najnowsza szkoła na keyboard 1” pod redakcją K. Korn

Pierwszy rok nauki jest jednym z najważniejszych w całym cyklu dydaktycznym. Zakres programowy ma na celu rozbudzenie potrzeby aktywności muzycznej u dziecka, uwzględniając jego indywidualność w sferze jego zdolności i możliwości.

Realizacja treści programowych rzutuje na całokształt dalszej pracy ucznia. Dlatego sprawy zasadnicze tj. notacja muzyczna, znajomość klawiatury, poprawne ustawienie ręki, czytanie nut a vista (bez przygotowania), uczeń powinien mieć opanowane w stopniu umożliwiającą dalszą naukę.

Program nauczania II rok

Cele dydaktyczne:

opanowanie wszystkich sposobów artykulacji
poznanie gam durowych i mollowych do 2 znaków przykluczowych
nauka interwałów do oktawy
wprowadzenie podstaw harmonii funkcyjnej
dalsze kształcenie poczucia rytmu, solfeż oraz inwencji własnej
kształcenie słuchu: rozpoznawanie trybu akordów (dur, moll).

Uczeń po II roku nauczania potrafi zagrać:

Smutną melodie
Ta Dorotka, ta malutka
Pojedziemy na łów
Ptaszek z Łobzowa
Kujawiak
Marsz skautów
Przybyli ułani
Kukułeczka
Poleczka
Zła zima
Podróż kosmiczna
Płonie ognisko
Taniec zbójnicki
Rzeka
Idzie Maciek
Głęboka studzienka
Gra komputerowa
Jak dobrze nam
Żabka
W polu
Pieski małe dwa
Kołysanka

Materiały do nauki: „Keyboard dla początkujących 2” pod redakcją K. Korn

„Najnowsza szkoła na keyboard 2” pod redakcją K. Korn

Program nauczani III rok

Cele dydaktyczne:

poznanie gam krzyżowych i bemolowych (durowych do 4 znaków) z automatem perkusyjnym lewą i prawą ręką (razem)
stopniowe wprowadzenie do gry systemu „Pełny Akord” (FINGERED)
gra dwudźwiękiem prostych motywów melodycznych
gra w zmiennej artykulacji (staccato, legato) czytanie nut a vista (bez przygotowania)
zasady muzyki: takty regularne i nieregularne, nieregularny podział rytmiczny (trioda), triada harmoniczna (w tonacjach do 4 znaków), pojęcie tonacji i jej rozpoznawanie, rozpiętość interwałów (małe i wielkie), akord septymowy (budowa), agogika (oznaczenia włoskie i angielskie).
kształcenie słuchu: rozpoznawanie interwałów od 1 do 4 (pryma, sekunda, tercja, kwarta), doskonalenie rozpoznawania trybów akordów, rozpoznawanie akordów septymowych

Materiały do nauki: „Nad pięknym modrym Dunajem” K. Korn, „Słynne walce” K. Korn, „W rytmie polskiej biesiady” opracowanie zbiorowe, „Najpiękniejsze melodie świata” K. Korn

Program nauczania IV rok

Cele dydaktyczne:

poznanie gam dur, moll, krzyżowych i bemolowych do 5 znaków
gra pełnym akordem „FINGER”
początki gry w przewrotach akordowych
gra akordów septymowych
gra kadencji (wielka, doskonała, plagalna) w tonacjach C,G,D,F,B
gra bez automatycznego akompaniamentu w systemie „NORMAL” (ćwiczenia i materiały wstępne)
zasady muzyki: nieregularny podział rytmiczny, budowa interwałowa akordu, grupowanie wartości rytmicznych w taktach prostych, akordy zmniejszone i zwiększone, przewroty akordów, dynamika (oznaczenia włoskie, angielskie).
kształcenie słuchu: rozpoznawanie interwałów od prymy i seksty (czyste, małe, wielkie), rozpoznawanie trybu akordów cd., dyktanda rytmiczne i melodyczne, rozpoznawanie akordu bez i w pierwszym przewrocie.

Materiały do nauki: „Karnawał w Rio” K. Korn, „W tanecznym rytmie” K. Korn, „Najpiękniejsze melodie świata” cz.I i II K. Korn

Program nauczania V rok

Cele dydaktyczne:

gra w systemie „NORMAL” (homofoniczna i polifoniczna)
gra w zmiennej artykulacji (legato organowe, non legato, staccato, portato)
trójdźwięki i czterodźwięki w prawej ręce
szkolenie techniki palcowej, swobodna umiejętność wykonywania przewrotów
gra z automatycznym akompaniamentem wszystkich akordów (zmniejszone, zwiększone, sekstowe, kwartowe, nonowe, septymowe)
zasada frazowania
gra wybranych utworów w stylach latynoskich
zasada muzyki: budowa akordów: sekstowych, zmniejszonych, zwiększonych, septymowych, kwartowych, nonowych, grupowanie wartości rytmicznych w taktach złożonych, utrwalanie wiadomości z zakresu tonacji, czytanie nut w kluczu basowym, utrwalenie wiadomości z zakresu triady harmonicznej i trójdźwięków pobocznych, skrót pisowni muzycznej
kształcenie słuchu: nauka zapisu nutowego, dyktanda rytmiczne, melodyczne, grupowanie w taktach, samodzielne opracowania prostych utworów w układzie na keyboard (z pamięci, ze słuchu na podstawie kasety), nauka harmonizacji

Materiały do nauki: „Łatwe utwory”, „Małe preludia”, „Dawne tańce i melodie”, „Tanga”, „Walce”, „Najpiękniejsze melodie świata” K. Korn , „Marsz turecki”- W.A. Mozart, „Marsz weselny” – F.Mendelsohn itp

4. Podsumowanie

Zarys programu wymaga uzupełnienia i korekty. Dla wdrożenia metody niezbędne jest zrealizowanie projektu obejmującego opracowanie programu, nagranie filmów edukacyjnych i szkolenie nauczycieli. Fundacja poszukuje możliwości współpracy z uczelniami, studentami i wolontariuszami podzielającymi poglądy fundacji, dla których edukacja muzyczna tą metodą może przyczynić się aktywnego umuzykalniania w szkołach i placówkach w ramach dobrowolnych zajęć pozalekcyjnych.

„Aby muzyka sprawiała przyjemność słuchaczom i wykonawcom , uczmy się grać, śpiewać i tańczyć już od najmłodszych lat.”

Opracował: Wojciech Dyner Prezes Zarządu PRO MUZA czerwiec 2010r.